صادرات فرش ایرانی درگیرِ یک گره کور!

صادرات فرش ایران طی دو سال اخیر به پایین‌ترین سطح خود رسیده است؛ زنگ خطری حیاتی برای یکی از مهم ترین بازوهای اقتصاد بدون نفت ایران در حوزه صنایع دستی که به سمت افول می رود. حال آرام آرام، بخش بزرگی از بازار‌های صادراتی فرش دستباف ایران به حاشیه می رود تا مشتری‌های همیشگی فرش ایران در جای خالی هنر ایرانی، امروز فرش‌های هند، چین، پاکستان و افغانستان را به خانه ببرند.

اختلاف قیمت شدید فرش ایران با رقبا؛ یکی از دلایل اصلی افول

به باور کارشناسان، یکی از مهم‌ترین دلایل این امر اختلاف قیمت شدید فرش ایران با رقبایش است؛ به بیان دیگر، فرش دستباف ایران با قیمتی بسیار بالاتر از دستبافه‌های دیگر کشورها به بازار جهانی می‌رسد و این خود به دلایلی ازجمله گرانی مواد اولیه (که اغلب وارداتی هم هستند) و نیروی کار ارزان‌تر در کشورهای رقیب است. بالا رفتن نرخ ارز هزینه خرید مواد اولیه را افزایش می‌دهد و تورم و گرانی باعث افزایش دستمزد بافندگان شده، هرچند این قشر هنوز هم از محروم‌ترین اقشار کشور محسوب می‌شوند. اما قیمت بالاتر تنها عامل کاهش صادرات نیست. به نظر می رسد در این سقوط، نمی توان نقش شرایط خاص بین‌المللی و سیاست خارجی کشور را نادیده انگاشت که متاسفانه در ایران به جای در خدمت اقتصاد بودن، گویی کمر به نابودی آن بسته است. روندی که نتیجه آن، بسته شدن درهای صادرات روی بسیاری از کالاهای ایرانی بوده و هست! آتشی نام آشنا در شمایل تحریم که دود آن به چشم تولیدکنندگان و صادرکنندگان رفته و بازاری چون آمریکا را به‌عنوان بزرگ‌ترین خریدار فرش دستباف ایران به روی آن ها بسته است. تلخ تر آنکه تحریم تنها نوکِ کوه یخ است و در بطن ماجرا، حرکت خزنده و آرام برخی رقبای ایران در بازار فرش نیز غیر قابل انکار است. همان ها که با بهره‌گیری از تمام توان شان برای گرفتن جایگاه ایران در بازارهای بین‌المللی قد علم کرده اند. نمونه بارز آن جذب بسیاری از فعالان صنعت فرش ایران به صنعت و بازار فرش ترکیه است. همان کشوریکه با دادن تسهیلات به فعالان این صنف، برخی طراحان و بافندگان ایرانی را به استخدام خود درآورده و جایی نزدیک به وطنشان ماوای کاری آن ها شده است!

سقوط ٧۰ درصدی صادرات فرش دستباف ایران 

به گواه آخرین آمارهای سال جاری، ارزش صادرات فرش دستباف ایران به ۱۸.۶ میلیون دلار رسیده که در مقایسه با دوره‌های قبل بسیار ناچیز است. البته نگاهی به آمار صادرات سال های گذشته نشان می دهد که این سقوط از سال ها پیش آغاز شده و امروز در حال رسیدن به ته دره است. صادرات فرش دستباف ایرانی در سال ۱٣٩۶  به میزان ۴٢۶ میلیون دلار بود، در سال ۱٣٩٧ به ٢٣٨ میلیون دلار کاهش یافت و  بالاخره با افت شدید صادرات فرش دستباف در سال ٩٨، صادرات این کالا با کاهش ٧۱ درصدی، به ۶٩ میلیون دلار رسید و در تا پایان سال گذشته نیز به ۱٩ میلیارد دلار کاهش یافت. تلخ تر آنکه در سال ۲۰۱۸ ایران با سهم ۱۸ درصدی از بازار جهانی، پس از کشور هند رتبه دوم صادرات جهانی فرش دستباف را در دست داشته که این میزان اکنون به ۸/۱ درصد رسیده و ایران را در رتبه سوم و پس از هند و پاکستان قرار داده است!

واردکنندگان فرش ایرانی در آینه مقایسه آماری

۱۰ کشور اول واردکننده فرش دستباف از ایران در سال ۱٣٩٧ عبارت بوده‌اند از کشورهای ایالات متحده آمریکا، آلمان، امات متحده عربی، ژاپن، لبنان، استرالیا، کانادا، قطر، ایتالیا و پاکستان و ۱۰ کشور اول وارد کننده فرش دستباف از ایران در سال ۱٣٩٨ نیز کشورهای ژاپن، آلمان، امارات، لبنان، آفریقای جنوبی، قطر، ایتالیا، استرالیا، انگلیس و هند بودند که مقایسه ارقام صادراتی به این کشورها نشان می‌دهد صادرات فرش به کشورهای مختلف کاهش یافته است. مثلا صادرات فرش دستباف ایران به ژاپن در سال ۱٣٩٧ ارزی معادل ٢۴ میلیون دلار داشت که در سال ٩٨ به ۱٣ میلیون و ٢۰۰ هزار دلار کاهش یافت، صادرات فرش ایران به آلمان نیز در سال ۱٣٩٧ معادل ٣۶ میلیون دلار بود که در سال ۱٣٩٨ به ۱٢ میلیون و ٩۰۰ هزار دلار کاهش یافت. در سال گذشته نیز  میزان صادرات این کالا به ۱۶ کشور از این تعداد ارزشی زیر یک میلیون دلار داشته است. اما کاهش صادرات فرش دستباف در حالی است که مسئولان و دست اندرکاران صادرات از جمله حمید زادبوم، رئیس کل سازمان توسعه تجارت وقت ایران در یکی از جلسات  کارگروه توسعه صادرات غیرنفتی که در اردیبهشت ٩٩ برگزار شد، بیان کرد  که نگاه ویژه‌ای به توسعه صادرات فرش دستباف در سال ٩٩ وجود دارد اما معلوم نیست یک سال پس از اعلام این نگاه ویژه نگاه ویژه چرا همچنان افت صادرات آن نیز شاهد هستیم؟!البته گویا در دولت تازه نیز قصد ترمیم این نگاه وجود ندارد. چرا که سکاندار وزارتخانه میراث با انتخاب سجاد نوروزیان_همان که خود را چلمن سیزدهم معرفی کرده بود_ کاملا نگاه راهبردی خود را به این کالای ارزشمند ایرانی بر همگان عیان و حجت را بر فرش ایرانی تمام کرد!

عقب نشینی از جایگاه اول!

اما نکته حائز اهمیتی که کتر به آن توجه می شود، اهمیت ارزآوری و اشتغالزایی این هنر- صنعت ایرانی است که با کمترین هزینه می‌تواند ارزش افزوده بسیار بالا و ارزآوری شایان توجه داشته باشد؛ چراکه به اعتقاد بسیاری از فعالان این حوزه، برای ایجاد هر شغل در این حوزه فعالیت، حدود ۲۰ میلیون تومان سرمایه اولیه نیاز است و بنابراین به راحتی می‌توان بر روی اشتغالزایی ارزان و درآمدزایی بالای این کالا در حوزه ریالی و ارزی فکر کرد.  در واقع در میان صادرات غیرنفتی نیز کمتر کالایی را می‌توان یافت که مانند فرش دستباف، ارز نصیب کشور کنند یا مانند این کالا به دلیل کیفیتش از رقابت نسبی و گاه مطلق در بازارهای جهان برخوردار باشد. در حالی که چند میلیون نفر به صورت مستقیم و غیرمستقیم در حوزه فرش دستباف اشتغال  دارند، دو سال اخیر، بدترین سال های صادراتی در حوزه فرش بود؛ کالایی که صادرات آن تا دو دهه قبل و علی الخصوص در سال ۱٣٧٣ به رقم ۲ میلیارد و ۱۳۲ میلیون دلار رسید ، حالا به ۵۰ میلیون دلار در  تنزل پیدا کرده است و جایگاه اول صادرات جهان را با کمال میل به رقبا واگذار کرده و عقب نشسته است...